วันพืชมงคล เป็นวันที่แสดงถึงความสำคัญของเกษตรกร ซึ่งเป็นอาชีพหลักของคนไทยตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน จะมีพิธีสำคัญ 2 พิธี พิธีพืชมงคล เป็นพิธีทำขวัญเมล็ดพันธุ์ต่างๆ พิธีแรกนาขวัญ เป็นพิธีเริ่มต้นไถหว่าน เป็นสัญญาณว่าฤดูกาลแห่งการทำนา ทำไร่ และการเพาะปลูกได้เริ่มแล้ว
วันพืชมงคล หมายถึง วันที่กำหนดพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นพระราชพิธีเก่ามาแต่โบราณที่เสริมสร้างขวัญและกำลังใจแก่เกษตรกรของชาติ
พระราชพิธีมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเป็นพระราชพิธี 2 พิธี รวมกันคือ
พระราชพิธีพืชมงคล เป็นพิธีสงฆ์ จะประกอบพระราชพิธีวันแรกในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม
พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ [ พิธีแรกนาขวัญ ] เป็นพิธีพราหมณ์ จะประกอบพระราชพิธีในวันรุ่งขึ้น ณ มณฑลพิธีสนามหลวง
วันประกอบพิธีพืชมงคลนั้นต้องเป็นวันที่ดีที่สุดของแต่ละปี ประกอบด้วย ขึ้น แรม และฤกษ์ยาม ประกอบกันให้ได้วันอันอุดมฤกษ์ตามตำราโหราศาสตร์ อยู่ในระหว่างเดือน 6 เพราะเป็นช่วงเริ่มเข้าฤดูฝน เป็นระยะเวลาที่เหมาะสมสำหรับเกษตรกร ชาวไร่ ชาวนา จะได้เตรียมทำนา
พระราชประเพณีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พระยาแรกนาจะเป็น ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เทพีทั้ง 4 คัดเลือกจากข้าราชการพลเรือนหญิงโสดในสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ระดับชั้นโทขึ้นไป พระโคแรกนาขวัญ ในพระราชพิธีถูกคัดเลือกโดยศูนย์วิจัยการผสมเทียมและเทคโนโลยีชีวภาพราชบุรี สำนักเทคโนโลยีชีวภาพการผลิตปศุสัตว์ กรมปศุสัตว์ จากโคที่มีลักษณะดีตามเกณฑ์ที่เหมาะสม
การทำนายปริมาณน้ำฝนในช่วงฤดูฝนที่กำลังจะมาถึง พระยาแรกนาจะทำการเลือกผ้า 3 ผืน ที่มีความยาวต่างกัน ถ้าเลือกผ้าผืนที่ยาวที่สุดทายว่า ปีนี้ปริมาณน้ำฝนจะมีน้อย ถ้าเลือกผืนที่สั้นที่สุด ทายว่าปีนี้จะมีปริมาณน้ำฝนมาก หรือหากเลือกผืนที่มีความยาวปานกลาง ทายว่าปีนี้จะมีปริมาณน้ำฝนพอประมาณ
อาหารที่นำมาใช้เลี้ยงพระโคเพื่อเสี่ยงทาย มี 7 อย่าง คือ ข้าวเปลือก ข้าวโพด ถั่วเขียว งา หญ้า น้ำ และเหล้า พระโคกินอะไรก็จะทำนายไปตามนั้น คือ
-หากพระโคเลือกกิน “ข้าวเปลือก” หรือ “ข้าวโพด” พยากรณ์ว่า ธัญญาหาร ผลาหาร จะบริบูรณ์ดี
-พระโคเลือกกิน “ถั่วเขียว” หรือ “งา” พยากรณ์ว่า ผลาหาร ภักษาหาร จะอุดมสมบูรณ์ดี
-พระโคเลือกกิน “น้ำ” หรือ “หญ้า” พยากรณ์ว่า น้ำท่าจะบริบูรณ์พอสมควร ธัญญาหาร ผลาหาร ภักษาหาร มังสาหาร จะอุดมสมบูรณ์ดี
-พระโคเลือกกิน “เหล้า” พยากรณ์ว่า การคมนาคมจะสะดวกขึ้น การค้าขายกับต่างประเทศจะดีขึ้น เศรษฐกิจจะรุ่งเรือง
พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อเกษตรกร ช่วยสร้างขวัญและกำลังใจให้แก่เกษตรกรในการเพาะปลูกพืชผล และพึงระลึกถึงความสำคัญของการเกษตร ที่เป็นหัวใจหลักของประเทศ
